Öýjük medeniýetleriniň hapalanmagy öýjük medeniýeti barlaghanalarynda iň köp ýaýran meselä öwrülip biler, käwagt bolsa gaty agyr netijelere sebäp bolup biler.Öýjük medeniýeti hapalaýjylary orta, serum we suw hapalary ýaly himiki hapalar, endotoksinler, plastifikatorlar we ýuwujy serişdeler, bakteriýalar, galyplar, hamyrmalar, wiruslar, mikoplazmalar kesel ýokaşmagy ýaly iki topara bölmek bolar.Beýleki öýjük çyzyklary bilen hapalanýar.Hapalanmagy düýbünden ýok etmek mümkin bolmasa-da, çeşmesine düýpli düşünmek we gowy aseptiki usullara eýermek bilen ýygylygy we agyrlygy peselip biler.
1.Bu bölüm biologiki hapalanmagyň esasy görnüşlerini görkezýär:
Bakteriýalaryň hapalanmagy
Galyp we wirus hapalanmagy
Mikoplazma hapalanmagy
Hamyrmaýa hapalanmagy
1.1 Bakteriýalaryň hapalanmagy
Bakteriýalar hemme ýerde bir öýjükli mikroorganizmleriň uly toparydyr.Adatça diametri bary-ýogy birnäçe mikron bolup, sferalardan çybyklara we spirallara çenli dürli görnüşde bolup biler.Olaryň ýaýramagy, ululygy we çalt ösmegi sebäpli bakteriýalar, hamyrmaýa we galyplar bilen birlikde öýjük medeniýetinde iň köp ýaýran biologiki hapalardyr.
1.1.1 Bakteriýalaryň hapalanmagyny anyklamak
Bakteriýalaryň hapalanmagy, ýokaşandan birnäçe günüň içinde medeniýeti wizual gözden geçirmek arkaly aňsatlyk bilen ýüze çykarylýar;
Ectedokanç medeniýetler, adatça, bulutly (ýagny, bulaşyk) görünýär, käte üstünde inçe film bilen.
Medeniýet gurşawynyň pH-de duýdansyz damjalar hem ýygy-ýygydan duş gelýär.
Pes kuwwatly mikroskopda bakteriýalar öýjükleriň arasynda kiçijik, hereketli granulalar ýaly görünýär we ýokary güýçli mikroskopda gözegçilik aýratyn bakteriýalaryň şekillerini çözüp biler.
1.2 Galyndy we wirus hapalanmagy
1.2.1 Galyndy hapalanmagy
Galyplar, gipha diýilýän köp öýjükli filamentler görnüşinde ösýän kömelek şalygynyň eukariotik mikroorganizmleridir.Bu köp öýjükli filamentleriň birleşdiriji torlarynda koloniýa ýa-da miselium diýilýän genetiki taýdan meňzeş ýadrolar bar.
Hamyrmaýa hapalanmagyna meňzeş, hapalanmagyň başlangyç döwründe medeniýetiň pH durnuklylygyna galýar we medeniýet has agyrlaşyp, bulutly bolansoň çalt ýokarlanýar.Mikroskop astynda miselium, adatça sporalaryň dykyz toparlary ýaly süzgüçli bolýar.Köp galyplaryň sporlary, ýatan döwründe aşa agyr we myhmansöýer şertlerde ýaşap biler we diňe dogry ösüş şertleri ýüze çykanda işjeňleşer.
1.2.2 Wirusyň hapalanmagy
Wiruslar mikroskopiki ýokanç serişdeleri bolup, öýjükleriň köpelmek üçin enjamlaryny alýarlar.Örän kiçi göwrümi olary medeniýetde ýüze çykarmagy we öýjük medeniýeti barlaghanalarynda ulanylýan reagentleri aýyrmagy kynlaşdyrýar.Wiruslaryň köpüsiniň öý eýeleri üçin gaty berk talaplary barlygy sebäpli, adatça öý eýesinden başga görnüşleriň öýjük medeniýetine ýaramaz täsir etmeýär.
Şeýle-de bolsa, wirus ýokaşan öýjük medeniýetleriniň ulanylmagy, esasanam laboratoriýada adam ýa-da başlangyç öýjükler ösdürilip ýetişdirilse, laboratoriýa işgärleriniň saglygyna uly howp döredip biler.
Öýjük medeniýetlerinde wirus ýokaşmasy, elektron mikroskopiýa, antikorlaryň toplumy, ELISA ýa-da degişli wirus primerleri bilen PCR immunostasiýa arkaly ýüze çykarylyp bilner.
1.3Mikoplazma hapalanmagy
Mikoplazmalar öýjük diwarlary bolmadyk ýönekeý bakteriýalardyr we iň kiçi öz-özüni köpeldýän organizmler hasaplanýar.Örän ululygy sebäpli (köplenç 1 mikrondan az) mikoplazmany aşa ýokary dykyzlyga ýetýänçä we öýjük medeniýetleriniň ýaramazlaşmagyna sebäp bolýança kesgitlemek kyn;Oňa çenli adatça ýokançlygyň alamaty ýok.
1.3.1 Mikoplazmanyň hapalanmagyny anyklamak
Käbir haýal ösýän mikoplazmalar öýjükleriň ölmegine sebäp bolmazdan medeniýetlerde dowam edip biler, emma medeniýetlerde öýjükleriň hereketini we alyş-çalşyny üýtgedýär.
Hroniki mikoplazma ýokançlygy öýjükleriň köpelmeginiň peselmegi, doýma dykyzlygynyň peselmegi we asma medeniýetinde aglýutinasiýa bilen häsiýetlendirilip bilner.
Şeýle-de bolsa, mikoplazmanyň hapalanmagyny kesgitlemegiň ýeke-täk ygtybarly usuly, floresan boýag (mysal üçin Hoechst 33258), ELISA, PCR, immunostasiýa, awtoradiografiýa ýa-da mikrob synaglary arkaly medeniýeti yzygiderli barlamakdyr.
1.4 Gündogaryň hapalanmagy
Hamyrmalar kömelek şalygynyň bir öýjükli eukariotlary bolup, ululygy birnäçe mikrondan (adatça) 40 mikrona (seýrek) bolýar.
1.4.1 Hamyrmaýa hapalanmagyny kesgitlemek
Bakteriýalaryň hapalanmagy ýaly, hamyrmaýa bilen hapalanan medeniýetler bulutly bolup biler, esasanam hapalanma ösen döwürde.Hamyrmaýa bilen hapalanan medeniýetleriň pH, hapalanma has agyrlaşýança gaty az üýtgeýär, bu döwürde pH adatça ýokarlanýar.Mikroskopyň aşagynda hamyrmaýa ovoid ýa-da sferik bölejikler bolup görünýär we has kiçi bölejikleri öndürip biler.
2.Haýsy infeksiýa
Mikroblaryň hapalanmagy ýaly umumy bolmasa-da, köp öýjük çyzyklarynyň HeLa we beýleki çalt ösýän öýjük çyzyklary bilen giňden hapalanmagy çynlakaý netijeler bilen anyk kesgitlenen mesele.Abraýly öýjükli banklardan öýjük çyzyklaryny alyň, öýjük çyzyklarynyň aýratynlyklaryny yzygiderli barlaň we gowy aseptiki usullary ulanyň.Bu amallar, hapalanmazlygyň öňüni alar.DNK barmak yzy, karýotip ýazmak we izotiplemek öýjük medeniýetiňizde keseliň bardygyny ýa-da ýokdugyny tassyklap biler.
Mikroblaryň hapalanmagy ýaly umumy bolmasa-da, köp öýjük çyzyklarynyň HeLa we beýleki çalt ösýän öýjük çyzyklary bilen giňden hapalanmagy çynlakaý netijeler bilen anyk kesgitlenen mesele.Abraýly öýjükli banklardan öýjük çyzyklaryny alyň, öýjük çyzyklarynyň aýratynlyklaryny yzygiderli barlaň we gowy aseptiki usullary ulanyň.Bu amallar, hapalanmazlygyň öňüni alar.DNK barmak yzy, karýotip ýazmak we izotiplemek öýjük medeniýetiňizde keseliň bardygyny ýa-da ýokdugyny tassyklap biler.
Iş wagty: Fewral-01-2023